-
1 менә дигән
1) что на́до, хоть куда́; сла́вный, мирово́й, запра́вский2) отли́чно, кома́р но́са не подто́чит (о какой-л. работе) -
2 менә
I частица1) усил.а) употр. для усиления, подчёркивания значения последующего или предыдущего слова вотменә килеп тә җиттек — вот и прие́хали
менә монысы ярый (шәп)! — а вот э́то подхо́дит, да!
күршебез авырып китте менә — сосе́д вот заболе́л
б) употр. с указ. и относит. мест., а также с нареч. места, времени и т. п. для уточнения и усиления их значения вот, вонменә шундый хәлләр — вот таки́е дела́
менә нинди күңелле хәбәр! — вот кака́я прия́тная весть!
менә монда сезнең урыннарыгыз — вот тут ва́ши места
в) употр. для привлечения внимания собеседника к чему-л. вотменә төсле телевизор алдык — вот купи́ли цветно́й телеви́зор
менә күрәсезме, күпме генә калды эш — вот смотри́те, совсе́м немно́го оста́лось рабо́ты
г) разг.; преимущ. постпозитивно, выражает предостережение или угрозу вот (ну) погоди́; вот (ну) смотри́әниеңә әйтим әле менә — вот погоди́, скажу́-ка твое́й ма́ме
бөтен серләреңне сөйлим дә бирәм менә — ну смотри́, возьму́ да и расскажу́ все твои́ секре́ты
д) употр. в восклиц. предл. для усиления эмоциональной окрашенности вотменә шатланырлар инде балалар! — вот обра́дуются де́ти!
менә рәхәт, менә тамаша! — вот благода́ть, вот весе́лье (ди́во!)
е) употр. в знач. связки при именном сказуемом воттынычлык сагында уяу булу - менә безнең максатыбыз — быть бди́тельными на стра́же ми́ра - вот на́ша цель
2) усил. ужшундый сагындым, шундый сагындым менә үзеңне! — уж так соску́чился, так соску́чился по тебе́!
ничә тапкыр әйттем менә, ишетергә дә теләми — уж ско́лько раз говори́л, слы́шать да́же не хо́чет
3) усил. да́жекарарга куркыныч менә — смотре́ть да́же стра́шно
һич сөйләп бетерерлек түгел менә! — да́же всего́ и не расска́жешь!
4) огранич. так, наприме́р: хотя́ быменә тәртип мәсьәләсен генә алып карыйк — так, наприме́р, возьмём вопро́с о дисципли́не
5) утверд. (обычно в повторной ф.) вот-во́т; и́менно такменә, менә, бик дөрес әйтәсең — вот-во́т, о́чень пра́вильно говори́шь
менә, менә, шуңар аптырыйм да мин — и́менно так, э́тому-то я и удивля́юсь
6) в знач. нареч. (чаще в ф. повтора) вот-во́т, ещё немно́го и..., вот сейча́сменә-менә яңгыр яварга тора — вот-во́т дождь начнётся; ещё немно́го и дождь пойдёт
менә кайта, менә кайта, дип көтеп утырабыз — ждём, ду́маем, вот-во́т вернётся
7) перен.; разг.; употр. при нанесении побоев или порицании во́т тебе́!менә күп сөйләнеп торсаң — во́т тебе́ за твою́ ли́шнюю болтовню́
аның егете - менә! — жени́х её - во!
••менә әкәмәт! — вот так фунт! вот так клю́ква!
менә булдырдың! — ай да молоде́ц!
менә дигән итеп — о́чень хорошо́, блестя́ще, великоле́пно, класси́чески
менә кайда икән йомгакның очы — вот, ока́зывается, где соба́ка зары́та
менә кара (күр) инде — вот полюбу́йся
менә карап тор (күр дә тор) — вот уви́дишь
менә мин дип (кычкырып) тора — ле́зет в (на) глаза́ кому-л., броса́ется пря́мо в глаза́ кому-л.
менә мин сине — вот я тебя́ (употр. при угрозе, порицании)
менә ничек! — вот как! вот (вон) оно́ что!
менә сиңа әкият! — вот так шту́ка! вот так клю́ква!
менә шул (гына) — вот и всё; во́т тебе́ и весь сказ!
менә шулай була ул! — то́-то, вот оно́ и есть!
- менә генәменә шул-шул — та́к-то вот, вот та́к-то оно́
- менә дигән
- менә инде!
- менә син
- менә син ә
- менә сиңа!
- менә сиңа кирәк булса!
- менә сүз
- менә тагы!
- менә тагын! II мест.; указ. прост.вот, воменә кәгазь, каләм, әнә өстәл - утырыгыз да языгыз — вот бума́га, ру́чка, вон стол - сади́тесь и пиши́те
менә сез сораган кеше — вот челове́к, кото́рого вы спра́шивали
-
3 менә сиңа!
1) во́т тебе́! (т. е. получай заслуженное наказание)менә сиңа, күп сөйләсәң! — во́т тебе́ за твою́ болтовню́!
2) ирон. (выраж. удивление и порицание) вот такменә сиңа! бу ни дигән сүз? — во́т тебе́ на! что э́то зна́чит?
-
4 дию
I гл.; неперех.1) сказа́ть, говори́ть, промо́лвитьсәлам диегез — переда́йте приве́т
моңа нәрсә диярсез инде? — что вы ска́жете на э́то?
авыру сәламәтләнде дисәң дә ярый — мо́жно сказа́ть, что больно́й вы́здоровел
ул кичә үк кайткан, диләр — говоря́т, что он ещё вчера́ верну́лся
"Авырыйм",- диде ул әкрен генә — "Боле́ю", - промо́лвил он ти́хо
2) счита́ть каки́м, называ́тьэшне әле тәмамланган дип булмый — рабо́ту ещё нельзя́ счита́ть завершённой
моны ничек дияргә инде? — ка́к же э́то называ́ть?
ачык сөйләргә кирәк: акны - ак, караны кара дияргә — ну́жно говори́ть я́сно: бе́лое называ́ть бе́лым, чёрное - чёрным
мондый кыю кешеләргә герой диләр — таки́х сме́лых люде́й называ́ют геро́ями
4) полага́ть, ду́мать, счита́ть ( чаще с союзом что)аны берни белми дисезме? — ду́маете, (что) он ничего́ не зна́ет?
эш өметсез дияргә нигез юк — нет основа́ний полага́ть, что рабо́та безнадёжная
ул да шулай ди — он то́же так счита́ет
5) хоте́ть, ду́мать, жела́ть; име́ть наме́рениебүген үк кайтырмын дигән иде — хоте́л сего́дня же верну́ться
танышам дисәгез, кулъязма өстәлдә — е́сли жела́ете ознако́миться - ру́копись на столе́
әйтергә дигәнемнең барысын да әйтә алмадым — я не мог вы́сказать всего́, что хоте́л (ду́мал) сказа́ть
6) в отриц. ф. дими не счита́ться с тем, что; не обраща́ть внима́ния (на что-л.); несмотря́ (на что-л.)яңгыр димиләр, эшли бирәләр — не обраща́ют внима́ния на дождь, продолжа́ют рабо́тать; несмотря́ на дождь, продолжа́ют рабо́тать
7) в знач. вводн. сл. в соста́ве сло́жного сказу́емого диа) говоря́т, что...быел җәй яңгырлы булачак, ди — говоря́т, что в э́том году́ ле́то бу́дет нена́стным
б) допу́стим, ска́жем, предполо́жимярар, ул белмәсен дә, ди — ла́дно, допу́стим, он не зна́ет
в) бу́дто бымин бу турыда ишетмәдем дип әйтә, ди — говори́т, бу́дто бы он об э́том не слы́шал
г) в ре́пликах выража́ет несогла́сие с отте́нком иро́нии ка́к бы не...булган ди, гомердә булмаганны — ка́к бы не та́к, тако́го в жи́зни не быва́ло
чыкты ди, көт! — ка́к бы не та́к! вы́йдет, жди
бара ди, бармый торсын әле! — ка́к бы не та́к! никуда́ не пойдёт
д) разг. так иышандылар ди сиңа — так и пове́рили тебе́
курыкканнар ди синең янавыңнан — так и испуга́лись твои́х угро́з
8) в знач. частицы диа) в риторич. вопр. предл. жеэшләмичә ничек яшәп булсын ди? — ка́к же мо́жно жить без рабо́ты?
б) разг. с оттенком иронии как бу́дто, бу́дто быйөрисең шунда, синнән башка булдыра алмаслар ди — хо́дишь то́же, как бу́дто без тебя́ не упра́вятся
9) в знач. послелога дигәндәа) насчёт (кого-л., чего-л.); по ча́сти (чего-н.)балалар дигәндә аның күңеле тыныч — насчёт дете́й душа́ у неё споко́йна
хәйлә дигәндә ул беркемгә бирешмәс — насчёт (по ча́сти) хи́трости он никому́ не усту́пит
б) ра́ди (кого-л., чего-л.); см. тж. өченсез дигәндә аяк идәндә — погов. ра́ди вас на всё гото́вы
футбол дигәндә бөтен дөньясын оныта — ра́ди футбо́ла всё на све́те забыва́ет
в) в тече́ние, по проше́ствии; не пришёл и...бер ай дигәндә — в тече́ние (по проше́ствии) ме́сяца; не прошло́ и ме́сяца
алтынчымы, җиденчеме көн дигәндә — в тече́ние шести́-семи́ дней; не прошло́ и шести́-семи́ дней
г) как ра́з в то вре́мя; то́лько чтобез кайтабыз дигәндә, яңгыр башланды — как ра́з в то вре́мя, когда́ мы собира́лись домо́й, начался́ дождь; то́лько что мы собрали́сь домо́й, начался́ дождь
10)а) в знач. изъяснит. союза при неуверенной передаче чужого намерения дигәндәйкичкә кайтырмын дигәндәй әйткән иде — говори́л, бу́дто бы к ве́черу вернётся
б) сло́вно говоря́"риза" дигәндәй башын какты — сло́вно говоря́ "согла́сен", кивну́л голово́й
11) в знач. связующего вводн. сл. дигәндәй как говори́тсякышын, таң ата да кич була дигәндәй, көннең үткәнен сизми дә каласың — зимо́й, как говори́тся, света́ет и ту́т же вечере́ет, и не замеча́ешь, как прохо́дит день
12) в знач. вводн. сл.; разг. в составе вводных словосочетаний или предложений дигәннән, кста́ти, о...; да, о (об)...уку дигәннән, кайчан тәмамлыйсың институтны? — кста́ти, об учёбе, когда́ ты зака́нчиваешь институ́т?
кыш салкын булды дигәннән, ферма терлекләренә зыян килмәдеме? — кста́ти, о зиме́: не пострада́л ли скот на фе́рме от си́льных моро́зов?
13) в знач. послелога дипа) с им. п. о, в, заэш дип борчыла — беспоко́ится о рабо́те
балаларым әни дип үлеп торалар иде — де́ти во мне души́ не ча́яли
кем дип белдең син аны? — за кого́ ты его́ принима́ешь?
б) разг.; в им. п. в реплике, связанной с предыдущим контекстом, переводится повтором подчинительного словакем дип, күптәнге танышым — кто́-кто́, давни́шний знако́мый
каян дип, кем хәтерли инде аларны — отку́да-отку́да, кто их сейча́с по́мнит
14) в знач. подчин. союза дипа) изъяснит. что; что́бы; для того́ что́быкайтырсың дип көттек — жда́ли, что вернёшься
хәзер үк эшли башласыннар дип әйтергә куштылар — веле́ли переда́ть, что́бы неме́дленно приступи́ли к рабо́те
поездга соңга калмыйм дип... — что́бы (для того́ что́бы) не опозда́ть на по́езд...
б) изъяснит. бу́дто, бу́дто быүзем күрдем дип сөйләгән була — уверя́ет, бу́дто ви́дел сам
в) изъяснит.; в сочет. с гл. бәяләү, карау, санау, табу какбезгә чит кешеләр дип карыйлар — на нас смо́трят как на чужи́х люде́й
кимчелек дип бәяләү — расце́нивать как недоста́ток
авырыйм дип эшкә килмәде — из-за боле́зни не пришёл на рабо́ту; ссыла́ясь на боле́знь, не вы́шел на рабо́ту
салкын дип куркалар — боя́тся из-за хо́лода
д) цел.; с им. п. ра́ди (кого-л., чего-л.)барыбыз да балалар дип тырышабыз инде — все стара́емся ра́ди дете́й
нәрсә дип син бу эшкә алындың? — ра́ди чего́ ты взя́лся за э́ту рабо́ту?
е) цел.; в направит. п. для; на, за, покемгә дип алдың бу китапларны? — для кого́ купи́л э́ти кни́ги?
эшкә дип җыену — собира́ться на рабо́ту
юлга дип акча бирү — дать де́ньги на доро́гу
билетка дип чират тору — стоя́ть в о́череди за биле́том
суга дип бару — пойти́ за водо́й
15) разг.; в знач. усил. частицы дигәч (между гл. повторами) да (да и, и) всё; (раз) сказа́л..., (зна́чит)әйтмим дигәч әйтмим — не скажу́ да (и) всё
китмисең дигәч китмисең — не уе́дешь да и всё; ска́зано не уе́дешь, зна́чит не уе́дешь
булмый дигәч булмый — раз сказа́л не бу́дет, зна́чит не бу́дет
эшлим дигәч эшли инде — раз сказа́л сде́лает, зна́чит сде́лает
16) в знач. уступ. союза с частицей тә хоть (хотя́) иавыр дигәч тә, эшем алай зарланырлык түгел — хоть и тру́дно, но не жа́луюсь на свою́ рабо́ту
шаярам дигәч тә, чама белергә кирәк — хотя́ и шу́тишь, на́до знать ме́ру; шу́тка шу́ткой, но на́до и ме́ру знать
17) разг.; в знач. усил. частицы при однород. чл. предл. дисең, дисеңме, дисәң и..., и...кызның акылымы дисең, эшкә уңганлыгымы дисең, буе-сыны дисеңме - барысы да килгән иде — де́вушка всем вы́шла: и умо́м, и трудолю́бием, и ста́тью
җырга дисәң - җырга, биюгә дисәң, биюгә оста — и петь, и пляса́ть мастери́ца
18) разг.; в знач. усил. частицы при повторах дисәң (обычно с частицей дә) так, ну именә ул бригадир дисәң бригадир! — вот он бригади́р так бригади́р!
19) в знач. частицы огранич. диярлек почти́ел саен диярлек — почти́ ежего́дно (ка́ждый год)
бөтен шәһәрне диярлек әйләндем — объе́здил почти́ весь го́род
•- дип атау- дип йөртү
- дип аталу
- дип йөртелү
- дип табу
- дип тану
- дип табылу
- дип танылу••дигән булып — под ви́дом чего́, ссыла́ясь на что
II сущ.; фольк.дигән сүз — (э́то) зна́чит, (э́то) означа́ет
1) див, злой дух; де́мон, чудо́вище2) перен. гига́нт, велика́н, исполи́ндиюдәй адәм — челове́к исполи́нского телосложе́ния
•- дию кебек
- дию пәрие
- дию үләне -
5 ә
I союз1) противит. а, же, номин сәгать алтыда түгел, ә җидедә килермен — я приду́ не в шесть, а в семь
мин китәмен, ә ул кала — я уезжа́ю, а он остаётся
мине күрде, ә сәлам бирмәде — (он) меня́ ви́дел, но не поздоро́вался
2) присоед. абашта доклад тыңладык, ә аннан фикер алышуларга күчтек — снача́ла заслу́шали докла́д, а зате́м перешли́ к пре́ниям
3) уступ. а, но, всё же, одна́ковакыт аз, ә эшне бетерергә кирәк — вре́мени ма́ло, одна́ко рабо́ту на́до заверши́ть
••"ә" дигәнче — ми́гом, сию́ мину́ту
II частица вопр.ә шулай да — одна́ко, всё же
а, чтоә акчаң җитмәсә? — а е́сли де́нег не хва́тит?
III межд.сәгать ничә, ә? — сколько времени, а?
1) выраж. догадку, удивление, восхищение а, баә, син дә мондамы? — ба, и ты здесь?
ә-ә, менә ничек икән! — а-а, вот оно́ как!
ә-ә, исемә төште! — а-а, вспо́мнила!
2) выраж. недовольство, угрозу, злорадство э, ага́, а-аә, менә син ничек? — э, вон ты как!
ә, эләктеңме? — ага́, попа́лся?
ә-ә, курыктыгызмы? — а-а стру́сили!
••ә юк, җә юк! — ни здра́сьте, ни до свида́ния!
-
6 үзе
1. мест.; опред.1) сам, сама́, само́үзем — я сам (сама́)
үзең — ты сам (сама́)
үзе — он сам (она́ сама́)
директор үзе сөйләячәк — дире́ктор сам бу́дет говори́ть
2. сущ.менә бу яхшы бүлмә: үзе якты, үзе җылы — вот хоро́шая ко́мната: и тёплая, и све́тлая
1) сам, хозя́ин, глава́ (дома, семьи, учреждения и т. п.)үзе килде — сам (дире́ктор) пришёл
2) прост.; в обращ. жены к мужу самүзе! кил кызың белән хушлаш! — сам! иди́, попроща́йся с до́черью
•- үзеннән аталану
- үзе баш
- үзе түш
- үзе генә дә
- үзе дә ике күзе
- үзе дә йөзе
- үзе дә күзе
- үзе дигәнчә
- үзе теләгәнчә
- үзе куган
- үзе күреп
- үзе теләп
- үзе югында
- үзеннән башка
- үзен аямыйча
- үзен сөючәнлек
- үзенә аерым
- үзенә карату
- үзенә күрә
- үзенә күрә түгел
- үзенә тарту
- үзенә хас
- үзең әйткәндәй
- үзең әйткәндәй әйтмешли
- үзеңә кара
- үзеңә күрә -
7 юллык
I 1. сущ.1) доро́жные (деньги, харчи и т. п. на дорогу), прого́нныеменә юллык сезгә — вот вам доро́жные
2) этногр. подоро́жные; пода́рок от жениха́ по прибы́тии в дом неве́сты ( в первый день свадьбы)2. прил.юллык сорау — проси́ть пода́рки ( у жениха)
доро́жный, предназна́ченный на доро́гу (деньги, припасы, вещи, одежда; транспортные средства)- юллыккаюллык акча — де́ньги на доро́гу
- юллыкка дигән II прил.-стро́чный ( о тексте)III сущ.дүртьюллык шигырь — четырёхстро́чный стих
дымохо́дIV сущ.мич юллыгы — дымохо́д печи́
доро́жка, полови́к (узкий длинный ковёр, ткань и т. п. на лестнице, у дверей и т. п.)хәтфә юллык — во́рсовая доро́жка
См. также в других словарях:
менә — а. 1. Күз алдында, якында гына булган кемгә яки нәрсәгә, берәр хәл күренешкә күрсәтү, игътибарны юнәлдерү өчен кулл. Шул ук мәгънәдә күрсәтү хәрәкәтенә ияртеп әйтелә 2. Эш хәрәкәтнең эзлеклелеген, күренешләрнең бер бер артлы алмашынуын күз… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дигән — 1) Әхмәт д. бер егет 2) әнкәйгә д. бүләк 8. бәйл. ДИГӘНДӘ – 1) хәйлә д. сәләт бар 2) ул д. үлеп торалар 3) атна д. эш иттек. менә бетә д. , 9. бәйл … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җырлатып — Менә дигән итеп, шәп итеп җ. эшләү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җилле — с. I. 1. Җил исеп торган, җил көчле булган. Көчле җил белән бер үк вакытта була торган (явым төшем тур.) җилле яңгыр. II. 1. күч. Җитез, хәрәкәтчән, елдам; уңган, булган җилле идем, җитез идем, җиде көндә бер ыштан – тегәм дә атам, тегәм да атам … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
асыл — I. 1. Әйберне (яки күренешне) шул әйбер итеп таныткан төп сыйфат, аның үзенчәлеге, җисеме. с. Төп сүзнең асыл мәгънәсе 2. Нәр. б. нигезе. II. АСЫЛ – 1. с. Кыйммәтле, затлы 2. с. Яхшы, менә дигән (кеше тур.). Яхшы токым, токымлы (хайван тур.). күч … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җимертеп — Нин. б. эшне яхшы, менә дигән итеп башкару тур. җимертеп печән дә чапты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
зәһәр — 1. и. Агу. с. Агулы; агу катнашкан 2. и. Явызлык, усаллык; ачу. с. Явыз, усал, ачулы зәһәр сүзләр 3. с. күч. Бик каты, көчле, үзәккә үтә торган зәһәр җил. Бик суык бик зәһәр көн 4. с. күч. Куәтле, градусы зур булган (эчемлек тур.) 5. күч. Шәп,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кәттә — с. 1. Эре, һавалы, үзен артык эре тота торган. Дәрәҗәле, абруйлы менә дигән кәттә кешеләр иде 2. Шәп, бик яхшы. Бик көчле, каты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шаулату — 1. (Шаулау). Шау шуга күмү, тавыш чыгару. (Самавырга) ут салып кайнату 2. рәв. ШАУЛАТЫП – Шау гөр килеп, тавышланып. Яхшы, шәп итеп, менә дигән итеп. Чатнатып, шартлатып, тотлыкмый (уку, әйтү) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шәп — рәв. 1. Яхшы, әйбәт, менә дигән итеп 2. Көчле итеп, интенсив рәвештә 3. Тиз, кызу кызу, җәһәт … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кем — 1. Нинди яки кайсы кеше икәнен белергә теләп сораганда кулланыла 2. Нинди эш белән шөгыльләнүче һ. б. булуын ачыклау мәгънәсендә килә кем булуын сорады. Якын, үз иткән кеше кемегез була. Дә кисәкчәсе белән беркем, һичкем мәгън. килә кем дә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
